| CHAP. IX. | CHƯƠG IX. |
| Of the vertues of things Naturall, depending immediatly upon Elements. | Bàn về các công năng của vạn vật tự nhiên, lệ thuộc trực tiếp vào các Nguyên tố. |
| OF the naturall vertues of things, some are Elementary, as to heat, to cool, to moisten, to dry; and they are called operations, or first qualities, and the second act: for these qualities only do wholly change the whole substance, which none of the other qualities can do. | Trong các công năng tự nhiên của vạn vật, một số thuộc về Nguyên tố, như làm nóng, làm lạnh, làm ẩm, làm khô; chúng được gọi là những công năng, hay các phẩm tính bậc nhất, và là tác động bậc hai. Vì chỉ những phẩm tính này mới có thể biến đổi toàn bộ bản thể của vật chất, điều mà không phẩm tính nào khác làm được. |
| And some are in things compounded of Elements, and these are more then first qualities, and such are those that are maturating, digesting, resolving, mollifying, hardening, restringing, absterging, corroding, burning, opening, evaporating, strengthening, mitigating, conglutinating, obstructing, expelling, retaining, attracting, repercussing, stupifying, bestowing, lubrifying, and many more. | Một số công năng khác lại tồn tại trong các hợp chất được cấu thành từ các Nguyên tố, chúng còn hơn cả những phẩm tính bậc nhất; đó là những công năng như: thúc đẩy sự chín muồi, tiêu hóa, phân giải, làm mềm, làm cứng, làm se, tẩy rửa, ăn mòn, thiêu đốt, khai thông, làm bay hơi, tăng cường, xoa dịu, kết dính, gây tắc nghẽn, tống xuất, cầm giữ, hấp dẫn, phản hồi, làm tê dại, ban tặng, bôi trơn, và nhiều hơn thế nữa. |
| Elementary qualities do many things in a mixt body, which they cannot do in the Elements themselves. | Các phẩm tính Nguyên tố có thể làm được nhiều điều trong một thể hỗn hợp mà chúng không thể làm được khi còn ở dạng Nguyên tố thuần túy. |
| And these operations are called secondary qualities, because they follow the nature, and proportion of the mixtion of the first vertues, as largely it is treated of in Physick Books. | Và những công năng này được gọi là các phẩm tính bậc hai, bởi chúng tuân theo bản chất và tỷ lệ hỗn hợp của các công năng bậc nhất, như đã được luận giải rộng rãi trong các Y thư. |
| As maturation, which is the operation of naturall heat, according to a certain proportion in the substance of the matter. | Chẳng hạn, sự chín muồi là công năng của nhiệt tự nhiên, tác động theo một tỷ lệ nhất định trong bản thể của vật chất. |
| Induration is the operation of cold; so also is congelation, and so of the rest. | Sự cứng lại là công năng của hàn (lạnh); sự đông đặc cũng vậy, và cứ thế với những thứ còn lại. |
| And these operations sometimes act upon a certain member, as such which provoke Urine, Milk, the Menstrua, and they are called third qualities, which follow the second, as the second do the first. | Và đôi khi các công năng này tác động lên một bộ phận nhất định, như những thứ giúp thôi thúc việc bài tiết nước tiểu, tiết sữa và kinh nguyệt, và chúng được gọi là các phẩm tính bậc ba, theo sau phẩm tính bậc hai, cũng như phẩm tính bậc hai theo sau bậc nhất. |
| According therefore to these first, second, and third qualities many diseases are both cured, and caused. | Theo đó, dựa vào các phẩm tính bậc một, bậc hai, và bậc ba này mà nhiều bệnh tật được chữa khỏi, hoặc cũng từ đó mà sinh ra. |
| Many things also there are artificially made, which men much wonder at; as is Fire, which burns Water, which they call the Greek Fire, of which Aristotle teacheth many compositions in his particular Treatise of this subject. | Cũng có nhiều thứ được chế tác một cách nhân tạo khiến người đời kinh ngạc; chẳng hạn như một loại Lửa có thể đốt cháy cả Nước, mà người ta gọi là Hỏa công Hy Lạp, Aristotle đã dạy nhiều cách pha chế nó trong một chuyên luận riêng của ông về chủ đề này. |
| In like manner there is made a Fire that is extinguished with Oyl, and is kindled with cold Water, when it is sprinkled upon it; and a Fire which is kindled either with Rain, Wind, or the Sun; and there is made a Fire, which is called burning Water, the Confection whereof is well known, and it consumes nothing but it self: and also there are made Fires that cannot be quenched, and incombustible Oyles, and perpetuall Lamps, which can be extinguished neither with Wind, nor Water, nor any other way; which seems utterly incredible, but that there had been such a most famous Lamp, which once did shine in the Temple of Venus, in which the stone Asbestus did burn, which being once fired can never be extinguished. | Tương tự, người ta có thể tạo ra một loại lửa bị dập tắt bởi Dầu, nhưng lại bùng lên bởi Nước lạnh khi vẩy vào; và một loại lửa được đốt lên bởi Mưa, Gió, hoặc Mặt Trời; lại có một loại lửa được gọi là Hỏa thủy, cách điều chế nó đã được biết đến rộng rãi, và nó chỉ thiêu đốt chính mình chứ không thiêu đốt vật gì khác. Lại còn có những ngọn lửa không thể dập tắt, những loại dầu bất hoại, và những chiếc đèn vĩnh cửu, không thể bị dập tắt bởi Gió, Nước, hay bất kỳ cách nào khác. Điều này có vẻ hoàn toàn khó tin, nếu không có một ngọn đèn trứ danh như thế đã từng chiếu sáng trong đền thờ của Nữ thần Venus, trong đó viên đá Thạch miên (Asbestus) đã cháy, một khi đã bắt lửa thì không bao giờ tắt. |
| Also on the contrary, Wood, or any other combustible matter may be so ordered, that it can receive no harm from the Fire; and there are made certain Confections, with which the hands being anointed, we may carry red hot Iron in them, or put them into melted Metall, or go with our whole bodies, being first anointed therewith, into the Fire without any manner of harm, and such like things as these may be done. | Ngược lại, người ta cũng có thể xử lý gỗ hoặc bất kỳ vật liệu dễ cháy nào khác để nó có thể trở nên miễn nhiễm với lửa; và có những chế phẩm nhất định, mà khi xoa lên tay, ta có thể cầm sắt nung đỏ, hoặc nhúng tay vào kim loại nóng chảy, hoặc dùng nó xoa khắp cơ thể rồi bước vào lửa mà không hề hấn gì, và những điều tương tự như thế đều có thể thực hiện được. |
| There is also a kind of flax, which Pliny cals Asbestum, the Greeks call ἀσβεϛον, which is not consumed by Fire, of which Anaxilaus saith, that a Tree compassed about with it, may be cut down with insensible blows, that cannot be heard. | Cũng có một loại sợi gai, mà Pliny gọi là Asbestum, người Hy Lạp gọi là ἀσβεϛον, nó không bị thiêu hủy bởi lửa. Về loại sợi này, Anaxilaus nói rằng, một cái cây được quấn quanh bằng loại sợi này có thể bị đốn hạ bởi những nhát chém vô thanh, không thể nghe thấy. |
Nâng cấp VIP để xem các trang bị khóa.